Nguyên nhân gây ra nạn đói 1945 ở nước ta
Trong lịch sử nước ta, hiếm có thảm họa nào để lại nỗi ám ảnh sâu sắc như nạn đói năm 1945. Đó không chỉ là câu chuyện về cái chết, mà còn là “bản án tử hình” cho hàng triệu con người vô tội. Vậy ai mới chính là kẻ đã gây ra nỗi đau cho lịch sử dân tộc ta?
Gạo, linh hồn của bữa cơm người Việt, đã biến mất như thế nào?
Việt Nam, vốn là một đất nước thế mạnh về trồng lúa, vậy mà vì đâu lại rơi vào thảm cảnh của nạn đói?
Theo các nhà sử học và nhân chứng sống, nguyên nhân sâu xa nhất chính là chính sách cai trị tàn bạo của phát xít Nhật và thực dân Pháp.
- Vơ vét lương thực: Phát xít Nhật ráo riết vơ vét thóc gạo để phục vụ chiến tranh. Thực dân Pháp cũng tích cực thu gom lương thực, một mặt để cung cấp cho Nhật, mặt khác để dự trữ, phòng khi thời cơ đến sẽ lật đổ Nhật và tái xâm lược Việt Nam. Hai kẻ thù, chung một tội ác. Chúng đã biến mảnh đất vốn trù phú thành nấm mồ chôn sống hàng triệu người.
- “Nhổ lúa trồng đay”: Không chỉ vơ vét, chúng còn bắt nông dân phá bỏ hoa màu để trồng đay, một loại cây phục vụ cho cỗ máy chiến tranh.
Thảm họa càng trở nên tồi tệ hơn bởi những nguyên nhân phụ:
- Thiên tai: Cuối năm 1944, thiên tai liên tiếp xảy ra, mất mùa, lúa bị rầy phá hoại nghiêm trọng.
- Chiến tranh: Quân Đồng minh ném bom phá hủy các tuyến đường giao thông huyết mạch, khiến việc vận chuyển gạo từ miền Nam ra Bắc bị tê liệt hoàn toàn.
- Chính sách cấm vận: Phát xít Nhật và thực dân Pháp ra lệnh cấm vận chuyển lương thực giữa các vùng, bóp nghẹt mọi nỗ lực cứu đói của nhân dân.
- Tham nhũng: Một số quan lại tham lam vơ vét, gian lận, biển thủ, ăn chặn thóc gạo của nông dân.
Tất cả các nguyên nhân đó đã hợp lại, tạo thành một bản án tử hình cho hàng triệu đồng bào vô tội.
“Thực đơn” đau xót và những tiếng nói vọng về
Khi thóc gạo không còn, khoai, sắn… cũng dần cạn kiệt. Cái đói bắt đầu len lỏi vào từng con ngõ, từng mái nhà tranh. Sự sống bị dồn đến chân tường, một “thực đơn” mới ra đời. Thực đơn của sự đánh đổi đầy đau xót.
Cám:
Trong truyện ngắn Vợ Nhặt, nhà văn Kim Lân đã tái hiện lại bữa cơm đau thương ấy. Bà cụ Tứ đưa ra món “chè khoán” chính là cám: “Cám đấy mày ạ, hì. Ngon đáo để, cứ thử ăn mà xem. Xóm ta khối nhà còn chả có cám mà ăn đấy”.
Miếng cám đắng chát và nghẹn bứ trong cổ, bữa cơm từ đấy không ai nói câu gì, họ tránh nhìn mặt nhau. Nỗi tủi hờn len vào tâm trí mọi người.
Cám, vốn không phải thức ăn cho con người, vậy mà khi nạn đói bủa vây, người ta không còn sự lựa chọn để mong cầm cự được tính mạng qua ngày.
Trấu, đất, rau dại:
Những điều đó không chỉ có trong tiểu thuyết. Ông Nguyễn Bá Lộc, một nhân chứng sống ở Thanh Hóa, đã kể lại: “Hai vợ chồng ông Thi, con trai là Mao ăn trấu bị chết. Nhà tôi vách trát đất, ông Thoa bị đói quá đến lấy đất đem về, tôi không biết lấy làm gì. Ông đem về đập ra, lấy trấu rang lên ăn. Gặp nạn đói, trong vườn có cây chuối, cây đu đủ lúc lọ mặt người (chập tối) là bị lấy trộm hết. Ngoài đồng, bao nhiêu bờ dứa đều bị đốn hết để ăn…“
Đọc những trang sử xưa, nghe những câu chuyện nhân chứng sống kể lại, Thiên Mỹ cũng đã không khỏi bồi hồi xúc động, ấp ủ ý tưởng và viết nên cuốn tiểu thuyết Ngẩng mặt thấy trời xanh, với những câu văn vô cùng ám ảnh:
“Một người đàn ông ngồi cứng đờ bên đường. Trong tay ông vẫn đang nắm chặt bó lá, nửa vàng, nửa xanh. Anh không còn đủ tỉnh táo để nhận ra đó là rau gì, có thể là rau má, rau sam, bèo bồng… hoặc thứ cỏ dại còn sót lại trong mùa đông rét buốt. Người đàn ông này đã chết, trước khi kịp nhét mớ rau dại ấy vào miệng.
Anh Dần cố gỡ lấy nắm rau của người đã khuất, đi lững thững về phía những người thân.
Anh thả mớ lá ấy lên miệng họ. Vừa quay đi, bất ngờ anh Dần đổ nhào xuống đất như cây cổ thụ bật gốc, sau cơn cuồng phong.
Lớp nước mưa ướt mặt cùng vị đắng đót của những cọng rau má thấm dần, bà Lưu, cái Lượm và thằng Tí khẽ cựa mình. Vừa nằm, vừa cố nhai những cọng rau, họ cảm nhận được chút ít giọt nước mát lạnh thấm vào cổ họng khô khốc”.
Giới hạn cuối cùng và hy vọng bất diệt
Và rồi… khi cám, củ chuối, rau dại cũng đã hết… khi đến cả vỏ cây cũng không còn… một câu hỏi kinh hoàng hiện ra: Đâu là giới hạn cuối cùng của con người?
Tôi luôn tự hỏi lòng mình: Đâu là giới hạn cuối cùng của con người?
Nhưng giữa sự hủy diệt đó, vẫn có một thứ không bao giờ chết. Đó là sức sống mãnh liệt của những người còn lại.
Cụ bà Bùi Thị Thắm, một nhân chứng sống trải qua nạn đói, đã chịu cảnh mất mát tang thương nhất. Bà kể: “Bà Ngoại mất ngày 18 tháng 3… đến ngày 22 thì bố mình mất… Nhà chỉ còn hai mẹ con ăn rau dại, cám, lõi, ngô…. Đến ngày cuối tháng ba, buổi sáng mình dậy, bước qua người mẹ chạy ra sân rồi chạy vào giường lay mẹ dậy thì mẹ đã lạnh ngắt rồi . Chị gái lớn cũng mất trong ngày hôm ấy….”
Năm nay, cụ Thắm đã 94 tuổi, trời thương còn minh mẫn và vẫn luôn kể lại những câu chuyện về nạn đói 1945 như lời nhắc nhở đến con cháu về bài học quá khứ đau thương, để mong con cháu luôn trân quý từng hạt cơm mình ăn, trân trọng cuộc sống hiện tại.
Cùng chung suy nghĩ này, khi viết tiểu thuyết về nạn đói Ất Dậu, Thiên Mỹ cũng không bao giờ để cái đói, cái chết nhấn chìm đi hy vọng của con người, khiến họ sợ hãi, quay lưng, đầu hàng số phận.
Trong tiểu thuyết, nhân vật bà Lưu đã nghiêm giọng hỏi các cháu:
“Các cháu có biết số phận của một con người do điều gì quyết định không? Số phận một con người do ông trời nhưng cũng do cả bản thân mỗi người chúng ta quyết định. Có những chuyện ông trời muốn chúng ta phải đón nhận thì không thể thay đổi được. Nhưng bà tin, ông trời không bao giờ muốn chúng ta chấp nhận sống lê lết chờ đến ngày chết?
Bỗng bà Lưu ngửa mặt lên trời, nước mắt bà ứa ra, giọng nói đầy phẫn uất:
Ông trời ơi! Người nói đi. Người không bao giờ muốn chúng con cam chịu số phận, để cái đói đày đọa khổ đau đến chết phải không?
Trền trời mây đen phủ kín, những tia sáng xanh lóe lên cùng tiếng sấm vang dội. Miệng bà Lưu méo xệch, một nụ cười chua chát. Bà níu chặt vai áo của Lượm, cố gắng xốc cô cháu gái đứng dậy, nghiêm giọng:
Thấy chưa, ông trời đã trả lời tao rồi đấy. Người muốn chúng ta phải sống…! Bất cứ giá nào, chúng ta cũng phải sống!”
Thông điệp vượt thời gian
Lần tới, khi bạn nhìn vào một bát cơm đầy… hãy nhớ rằng nó không chỉ là thức ăn. Nó là hòa bình. Nó là lịch sử. Nó là sự may mắn mà 2 triệu người xưa đã không có được. Và trân trọng từng hạt cơm, chính là cách chúng ta tưởng nhớ, biết ơn họ một cách sâu sắc nhất.
80 năm đã trôi qua. Vết thương đã lành da, nhưng sẹo thì vẫn còn đó, trong ký ức, trong những trang sử và trong cả những bài học chúng ta mang theo.
Nạn đói 1945 lịch sử không chỉ nằm trong sách vở. Nó đang sống, ngay trong những câu chuyện được kể lại, trong những dòng bình luận chúng ta chia sẻ cùng nhau.
Khi đọc những chia sẻ này, tôi nhận ra rằng nỗi đau của quá khứ không chia rẽ chúng ta. Ngược lại, nó kết nối chúng ta bằng sự đồng cảm. Chính những sự kết nối này đã cho tôi dũng khí để hoàn thành cuốn tiểu thuyết viết về nạn đói năm 1945 Ngẩng Mặt Thấy Trời Xanh, câu chuyện về những con người đã không bao giờ từ bỏ hy vọng.
Câu chuyện của họ, và câu chuyện của chính chúng ta ngày nay, vẫn còn rất dài. Nếu bạn cũng tin rằng việc nhìn lại quá khứ là cách tốt nhất để trân trọng hiện tại, học cách sống hạnh phúc hơn, không ngừng lan tỏa những giá trị hữu ích cho cuộc đời này, hãy cùng chia sẻ câu chuyện này với những người thân yêu. Và tôi cũng rất muốn được lắng nghe câu chuyện hoặc cảm nhận từ chính bạn. Hãy để lại một bình luận bên dưới nhé!
Mời quý độc giả xem thêm video trực tiếp trên kênh Youtube VIẾT LÁCH VN
